Từ được tuyên vô tội trong lần xử sơ thẩm đầu tiên, sau 9 năm điều tra lại, các bị cáo bất ngờ trở nên có tội với nhiều tình tiết bị cho vô lý.
Bị cáo buộc lừa đảo vì sáng chế phương pháp nổ mìn?
Theo hồ sơ vụ án, đoạn đường thi công đường Hồ Chí Minh từ km 334 đến km 344 thuộc địa phận tỉnh Kon Tum được Tổng công ty công trình giao thông 6 giao cho Công ty công trình khai thác đá 621 trực tiếp tiến hành thi công. Trong đó, Công ty THHH Thanh Nam là nhà thầu phụ được Công ty công trình khai thác đá 621 ký kết hợp đồng thi công với phương án “nổ mìn đặc biệt”. Tuy nhiên, quá trình thi công, Cty Thanh Nam không thực hiện theo phương án đã được duyệt mà áp dụng nổ mìn phá đá theo phương pháp riêng (nổ om) do kỹ sư Bùi Hải Nhân (Phó ban chỉ huy, Công ty 621) sáng chế.
Tháng 9/2002, việc nổ mìn kết thúc. Theo cáo buộc, kỹ sư Nhân đã tiêu hủy 130 hộ chiếu nổ mìn (là giấy tờ ghi nhận cho mỗi lần nổ mìn) để làm lại thành 365 hộ chiếu. Với các hộ chiếu được làm lại, Ban Quản lý dự án đường Hồ Chí Minh đã chấp nhận thanh toán 80% khối lượng phê duyệt được đề nghị với số tiền hơn 14 tỷ đồng. Tuy nhiên theo Viện Kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), qua giám định công trình và xác định hạng mục nổ mìn phá đá chỉ hết hơn 10 tỷ. Cho rằng, các bị cáo đã gây thiệt hại gần 4 tỷ đồng nên Bùi Hải Nhân và một số người khác bị khởi tố về tội Tham ô tài sản; 8 người còn lại bị khởi tố tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Năm 2005, Nhân và 2 người khác bị chuyển khởi tố tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Tại phiên tòa sơ thẩm lần 1 (xét xử năm 2009) TAND tỉnh Kon Tum cho rằng, bị cáo Bùi Hải Nhân đã có hành vi lập 365 hộ chiếu nổ mìn và cùng ký vào các chức danh tại hộ chiếu để phù hợp với hồ sơ thanh toán. Tuy nhiên, không có đủ cơ sở để khẳng định bị cáo Bùi Hải Nhân chiếm đoạt tiền (hơn 365 triệu) với vai trò đồng phạm giúp sức đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Sau khi phân tích hành vi, vai trò của từng bị cáo, TAND tỉnh Kon Tum đã tuyên Bùi Hải Nhân và hai bị cáo khác không phạm tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, các cơ quan đơn vị nơi bị cáo làm việc và công tác có trách nhiệm khôi phục danh dự, quyền và lợi ích hợp pháp cho các bị cáo; Lê Quang Tứ (Phó Giám đốc Cty 621) và 7 bị cáo khác được tuyên miễn hình phạt về tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.
Kết luận giám định không đủ cơ sở vẫn làm căn cứ tính thiệt hại
Do các bị cáo kháng cáo kêu oan, VKSND tỉnh kháng nghị, Tòa phúc thẩm TANDTC tại Đà Nẵng đã tiến hành xét xử phúc thẩm. Một trong những vấn đề đặc biệt quan trọng, có tính chất quyết định vụ án chính là các kết luận giám định của Viện Kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), căn cứ để xác định thiệt hại. Tuy nhiên, vấn đề này tại Bản án số 397 ngày 22/7/2009, sau khi phân tích rất kỹ những bất hợp lý, TANDTC tại Đà Nẵng đã nhận định cả hai bản kết luận giám định số 08 ngày 6/1/2008 và 396A ngày 12/6/2008 không đảm bảo giá trị pháp lý để truy cứu tránh nhiệm hình sự của các bị cáo, từ đó các số liệu được kết luận trong giám định không thể chính xác. Ngoài ra, tư cách giám định viên trong vụ án cũng cần “xem xét lại” (vì họ chỉ là các cán bộ chuyên môn, không phải giám định viên – PV).
Cũng theo HĐXX, yếu tố chiếm đoạt là dấu hiệu bắt buộc cần chứng minh làm rõ trong vụ án. VKS truy tố các bị cáo lừa đảo chiếm đoạt tài sản số tiền hơn 365 triệu nhưng số tiền này lại nằm trong tài khoản Công ty Thanh Nam, chưa rõ các bị cáo có chiếm đoạt không.
Về phương án nổ mìn đặc biệt của Bùi Hải Nhân, HĐXX nhìn nhận, kết quả nổ mìn theo phương án của kỹ sư này đã rút ngắn thời gian thi công hơn 1 năm; đồng thời trong quá trình thi công cho đến nay, phương án do Bùi Hải Nhân thực hiện không gây ảnh hưởng gì đến đường dây 500KV, công trình hoàn thành an toàn tuyệt đối.
Riêng đối với nhóm bị cáo bị cáo buộc phạm tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng, Tòa phúc thẩm nhận định, chưa chứng minh được hậu quả nghiêm trọng của vụ án, chưa đủ căn cứ để kết tội các bị cáo thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Vì những lý do này, HĐXX đã tuyên hủy án sơ thẩm của TAND tỉnh Kon Tum, giao hồ sơ về tiến hành tố tụng lại từ giai đoạn điều tra.
Sau khi bản án bị hủy, quá trình điều tra lại kéo dài đến hơn 9 năm (và là 14 năm kể từ ngày khởi tố bị can) mãi đến tháng 9/2018 TAND tỉnh Kon Tum mới đưa ra xét xử sơ thẩm lần 2. Khi đó, Bùi Hải Nhân, Lê Quang Tứ và hai người khác thuộc Cty Thanh Nam bị chuyển tội danh từ Lừa đảo chiếm đoạt tài sản sang Lợi dụng chức vụ và quyền hạn trong khi thi hành công vụ.
Tại phiên tòa sơ thẩm lần hai, TAND tỉnh Kon Tum vẫn tính thiệt hại của vụ án một cách rất khó hiểu. Trước đây, thiệt hại án sơ thẩm lần 1 tính là gần 4 tỷ đồng căn cứ vào hai văn bản kết luận giám định số 08 ngày 6/1/2008 và 396A ngày 12/6/2008 của Viện Kinh tế xây dựng. Tuy nhiên, sau khi bị TANDTC tại Đà Nẵng chỉ rõ hai văn bản này không đảm bảo giá trị pháp lý để truy cứu tránh nhiệm hình sự các bị cáo, Toà án Kon Tum mặc dù nhận định “hai văn bản chỉ là tài liệu mang tính tham khảo….” nhưng sau khi phân tích, tòa vẫn căn cứ vào hai văn bản này để tính thiệt hại mà các bị cáo đã gây ra là hơn 3,6 tỷ đồng!? Các bị cáo cho rằng, như vậy Tòa án Kon Tum đã dùng chính văn bản bị Tòa phúc thẩm TANDTC tại Đà Nẵng bác bỏ để tiếp tục tính thiệt hại, buộc tội các bị cáo.
Phía cơ quan Viện kiểm sát, tại cáo trạng truy tố ngày 27/11/2017 khẳng định thiệt hại của vụ án là hơn 8,3 tỷ đồng nhưng khi ra trước tòa lại xin thay đổi cách tính thiệt hại, theo đó thiệt hại chỉ còn hơn 3,6 tỷ!?… Điều này thể hiện sự bất nhất trong chính các cơ quan tiến hành tố tụng. Một điều quan trọng khác, suốt diễn biến phiên tòa, Ban QLDA đường mòn Hồ Chí Minh trước sau vẫn khẳng định họ không hề bị thiệt hại, vì số tiền hơn 14 tỷ đã thanh toán cho hạng mục nổ mìn phá đá gần đường dây 500KV mới chỉ là tạm thanh toán, chưa được thanh quyết toán.
Sau đó, TAND tỉnh Kon Tum vẫn tuyên phạt Bùi Hải Nhân 10 năm tù, các bị cáo còn lại từ 12 tháng tù treo đến tám năm tù giam. Các bị cáo đồng loạt kháng cáo kêu oan.