Điều luật quy định trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa, Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình:
- Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình. Mức cao nhất của khung hình phạt ở đây là mức theo luật định, không phải hình phạt do Tòa án tuyên. Ví dụ: Cơ quan điều tra quyết định khởi tố bị can về tội giết người theo khoản 1 Điều 123 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 có mức hình phạt từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình, nếu bị can, người đại diện hoặc người thân thích của bị can không nhờ người bào chữa thì Cơ quan điều tra phải chỉ định người bào chữa cho bị can đó.
- Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc người dưới 18 tuổi.
Xuất phát từ việc các chủ thể này chưa hoặc không đủ năng lực để tự bào chữa cho bản thân mình, thực hiện chính sách hình sự nhân đạo, Bộ luật tố tụng hình sự quy định nếu người bị buộc tội hoặc người đại diện, người thân thích của họ không nhờ người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ.
Trong các trường hợp trên, nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của người bị buộc tội không nhờ người bào chữa mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cũng không chỉ định người bào chữa là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.