Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã quy định về trách nhiệm giải thích và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng tại Điều 62. Thực tiễn tố tụng hình sự thời gian qua cho thấy không phải lúc nào việc giải thích và thực hiện quyền, nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng cũng được bảo đảm, nhất là việc giải thích và bảo đảm quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa ngay vào thời điểm khởi tố vụ án, khởi tố bị can hoặc bắt tạm giam. Ví dụ có trường hợp Điều tra viên đã không lập biên bản về việc giải thích về quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng (trong đó có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa); đã không hướng dẫn họ viết giấy yêu cầu nhờ luật sư bào chữa theo quy định tại Thông tư số 70/2011/TT-BCA ngày 10/10/2011 của Bộ trưởng Bộ Công an.
Khắc phục thực trạng trên, cùng với việc giải thích, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã được bổ sung trách nhiệm thông báo để phù hợp với các quy định có liên quan trong Bộ luật và bổ sung quy định để phù hợp với các quy định có liên quan trong Bộ luật và bổ sung quy định để phù hợp với pháp luật về trợ giúp pháp lý. Đó là trong trường hợp người bị buộc tội, người bị hại thuộc diện được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật trợ giúp pháp lý năm 2017 thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm giải thích cho họ quyền được trợ giúp pháp lý; nếu họ đề nghị được trợ giúp pháp lý thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thông báo cho Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước.
Luật sư Văn phòng luật sư số 5 Hà Nội